ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ: Το ύπουλο σύνδρομο των ημερών

 Ως επαγγελματική εξουθένωση (burnout) ορίζεται ένα σύνολο συναισθηματικών, νοητικών & σωματικών εκδηλώσεων, που οφείλονται σε χρόνιο εργασιακό στρες που δεν αντιμετωπίστηκε σωστά. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περιλαμβάνει τρία στάδια: α) αίσθημα κόπωσης, β) αρνητικά συναισθήματα και κυνισμός, που οδηγούν σε αποστασιοποίηση από το εργασιακό περιβάλλον και γ) μειωμένη εργασιακή απόδοση. Η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που, ειδικά μετά την πανδημία του Covid – 19, απασχολεί τους ειδικούς όλο και περισσότερο, καθότι έχει πολυεπίπεδες συνέπειες και μπορεί να συμβεί σε όλους, ακόμα και σε αυτούς που αγαπούν και απολαμβάνουν βαθιά την εργασία τους. Άλλωστε, πρέπει να καίγεσαι για κάτι, για να καείς!

Πώς καταλήγει να με εξαντλεί η δουλειά μου; Ένας εργαζόμενος εκδηλώνει συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης, όταν έρχεται αντιμέτωπος με υπερβολικές επαγγελματικές απαιτήσεις και μη ρεαλιστικές προθεσμίες, ενώ παράλληλα δεν έχει πρόσβαση στους απαραίτητους πόρους για τη διεκπαιρέωσή τους, ούτε σε πηγές υποστήριξης. Επίσης, τα ασταθή ή μη ευέλικτα ή υπέρ το δέον ευέλικτα ωράρια σε συνδυασμό με ανεπαρκή αναγνώριση της προσφοράς από την εργοδοσία, μη ικανοποιητικές απολαβές, κακές συνθήκες και κλίμα εργασίας και έλλειψη αυτονομίας συμβάλλουν στην εμφάνιση του συνδρόμου. Σε αυτά έρχονται να προστεθούν ατομικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων, όπως η υπερβολική αφοσίωση στην εργασία, που συνοδεύεται από εισβολή της επαγγελματικής στην προσωπική ζωή, οι υψηλές προσδοκίες από την εργασία και τον εαυτό, η επιθυμία να αποδείξει κανείς την αξία του και να πετύχει με κάθε κόστος, η μικρή ανοχή στη ματαίωση.

Πώς θα καταλάβω ότι έχω καεί; Η επαγγελματική εξουθένωση επιδρά στο σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης. Κυριαρχούν τα συναισθήματα του θυμού, του άγχους και της θλίψης, που με τη σειρά τους οδηγούν σε αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως η ευερεθιστότητα και η υποτιμητική αντιμετώπιση συναδέλφων ή/και πελατών, η ανάληψη περισσότερων καθηκόντων από όσα μπορεί να φέρει κανείς εις πέρας, με αποτέλεσμα τη μη ολοκλήρωσή τους και ενίοτε την καταφυγή σε χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών για την ελάττωση της έντασης, η μείωση της παραγωγικότητας και η απόσυρση από τον εργασιακό στίβο, που μπορεί να εκδηλωθεί με συχνές απουσίες από την εργασία χωρίς προφανείς λόγους και αδυναμία να σηκωθεί κανείς από το κρεβάτι. Αυτή η αδυναμία βιώνεται και στο σώμα ως απόρροια πονοκεφάλων, γαστρεντερικών διαταραχών, κακής ποιότητας ύπνου, συχνών ασθενειών εξαιτίας του αποδυναμωμένου ανοσοποιητικού κ.ά. Ο εργαζόμενος σταδιακά παύει να παίρνει ικανοποίηση από την εργασία του και βιώνει συναισθήματα προσωπικής ανεπάρκειας και αναξιότητας, ενώ είναι πιθανό να αρχίσει να αναρωτιέται για το νόημα της ζωής του με κίνδυνο παράλληλα να χάσει και την ελπίδα για το μέλλον, εφόσον τα παραπάνω δεν αναπληρώνονται από άλλους τομείς δράσης του.

Τι μπορώ να κάνω; Η αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι μια δυναμική διαδικασία, που περιλαμβάνει παρεμβάσεις σε επίπεδο ατόμου και επιχείρησης/οργανισμού. Σε αυτό το άρθρο δίνεται έμφαση στις ατομικές ενέργειες. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση της νοσηρής κατάστασης και η απενοχοποίηση της αναζήτησης και λήψης βοήθειας. Το εργασιακό στρες είναι αναμενόμενο και φυσιολογικό, ανθρώπινο·  το στρες που αρρωσταίνει τον εργαζόμενο όχι. Η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και η οργάνωση του διαθέσιμου χρόνου είναι ένα καλό σημείο να ξεκινήσει κανείς. Εξίσου σημαντικό είναι να εξασφαλίζεται χρόνος για ανάπαυση και αναψυχή με σκοπό την αποφόρτιση από τα εργασιακά καθήκοντα, που θα επιτρέψουν την επιστροφή στη δουλειά με ανανεωμένο πνεύμα και σώμα και ηθικό. Επομένως, δεύτερο βήμα είναι η φροντίδα της ισορροπίας στη ζωή του εργαζόμενου και η θέσπιση υγιών ορίων. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι πέρα από την αναγνώριση των αναγκών, το μοίρασμά τους με τους συναδέλφους και η γνωστοποίησή τους σε κάποιον ανώτερο συμβάλλουν στη δημιουργία κλίματος συνεργασίας, μέσα στο οποίο οι άνθρωποι νιώθουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια και μπορούν να πάρουν ικανοποίηση και να αποδώσουν καλύτερα. Ευτυχώς πλέον η αναζήτηση υποστήριξης μπορεί να ξεφύγει από τα στενά όρια του εργασιακού πλαισίου και να φτάσει μέχρι τους ειδικούς, όπως τα στελέχη του Κέντρου Ημέρας Υποστήριξης Εργαζομένων Πειραιά της Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε., που διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις πάνω στα θέματα ψυχικής υγείας εργαζομένων και μπορούν να συμβάλουν στη θωράκισή τους απέναντι στους παράγοντες κινδύνου που ελλοχεύουν στα σύγχρονα και ανταγωνιστικά περιβάλλοντα εργασίας.

Σοφία Παπασπυροπούλου

Ψυχολόγος (MSc) & Coach Κέντρου Ημέρας Υποστήριξης Εργαζομένων Πειραιά Π.Ε.Ψ.Α.Ε.Ε.

Παραπομπές:

Σύνδρομο Burnout (Επαγγελματική Εξουθένωση) Στον Εργασιακό Χώρο. SOS Ιατροί. (2023, January 30). https://www.sosiatroi.gr/iatrikessymvoules/psyxiatrika/syndromo-burn-out/  

Job Burnout: How to spot it and take action, Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/healthylifestyle/adult-health/in-depth/burnout/art-20046642

Maricuțoiu, L.P., Sulea, C. & Iancu, A. (2017). Work engagement or burnout: Which comes first? A meta-analysis of longitudinal evidence. Burnout Research, Volume 5, 35-43.

Maslach C: Burned-Out. Human Behavior, 1976(Sept):16-22

Schaufeli, W., Leiter, M. & Maslach, Ch. (2009). Burnout: 35 Years of research and practice. Career Development International 14(3).

Burn-out an “occupational phenomenon”: International Classification of Diseases. World Health Organization. (2019, May 28). https://www.who.int/news/item/28-05-2019-burn-out-an-occupational-phenomenon-international-classification-of-disease

Το Κέντρο Ημέρας Υποστήριξης Εργαζομένων Πειραιά αρθρογραφεί στην εφημερίδα "ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ" του Πειραιά.