Απόψεις - Ομόφυλα ζευγάρια και πολιτικός γάμος: Η σκοπιά ενός ψυχολόγου

 «Τι είδους κοινωνία θέλουμε;» Αυτή ήταν η ερώτηση που έθεσε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος μιλώντας σε δημοσιογράφους με  αφορμή το νομοσχέδιο για το γάμο ομόφυλων ζευγαριών. Παρ’ όλο που η ερώτηση τέθηκε ρητορικά νομίζω ότι αποτελεί ουσιαστικά το βασικότερο προβληματισμό που οφείλουμε να έχουμε.

Πρέπει να ήταν το 2008. Απόγευμα σε ένα σχολείο της Αθήνας. Μόλις είχα τελειώσει μια συνεδρία ομαδικής συμβουλευτικής γονέων. Μάζευα τα πράγματα μου όταν ένας πατέρας με ρώτησε διστακτικά αν έχω λίγο χρόνο να μιλήσουμε. Πλησίασε και η σύζυγος του. Τους γνώριζα ήδη ένα χρόνο. Ήταν άνθρωποι εργατικοί, με μεγάλη αγάπη για τα παιδιά τους, μάλλον συντηρητικών απόψεων και ιδιαίτερα θρησκευόμενοι. «Ο γιος μας μας είπε ότι είναι ομοφυλόφιλος». Ήταν συγκλονισμένοι. «Τον τελευταίο μήνα μας ρώταγε συχνά για την ομοφυλοφιλία, αλλά νόμιζα ότι έχει απλά περιέργεια. Χθες μας είπε ότι είναι ομοφυλόφιλος και δε μπορεί να κάνει διαφορετικά». Τους ηρέμησα, τους άκουσα και απάντησα στις απορίες τους. Καθώς σηκωνόταν ο πατέρας μου λέει στεναχωρημένος «Ένα μήνα τώρα που με ρώταγε του είχα πει ένα σωρό πράγματα ενάντια στους ομοφυλόφιλους …. Πώς θα μπορέσω τώρα να τον πείσω ότι αυτά που έλεγα δεν ισχύουν στην πραγματικότητα;». Η μητέρα μου λέει «Περισσότερο στεναχωριέμαι που στη ζωή του θα δεχθεί κοινωνικό αποκλεισμό, που δε θα κάνει ποτέ οικογένεια, που δε θα ζήσει φυσιολογικά». Μέσα της υπήρχε η ελπίδα ότι το παιδί της περνάει «απλά μια φάση» - ίσως, ήταν ένας τρόπος αυτός για να διαχειριστεί και η ίδια το σοκ.

Οι ιστορίες που έχω ακούσει από τους πελάτες μου είναι συγκλονιστικές: οικογένειες που έδιωξαν τα παιδιά τους γιατί «τους ντρόπιασαν στην κοινωνία», απόπειρες αυτοκτονίας, ακραίο bullying από συνομηλίκους, κοινωνικός αποκλεισμός. Ένας εξυπηρετούμενος, 40 ετών, μου περιέγραψε ότι είχε προσπαθήσει να κάνει σχέσεις με γυναίκες, αλλά γύρω στα 26 συνειδητοποίησε ότι δε μπορεί να κοροϊδεύει άλλο τον εαυτό του. Βρήκε το θάρρος να μιλήσει στους δικούς του ανθρώπους. Οι γονείς  του, του είπαν να μην ξαναεπικοινωνήσει μαζί τους, ενώ ο καλύτερος του φίλος, τον οποίο είχε παντρέψει και βαπτίσει το παιδί του, του είπε να μην τους ξαναπλησιάσει. Δεν ξαναμίλησε για τη σεξουαλικότητα του σε κανέναν από τον υπόλοιπο κοινωνικό του κύκλο.

Είναι δύσκολο να μιλήσουμε με αριθμούς και ποσοστά για την ομοφυλοφιλία, καθώς τα νούμερα προέρχονται από έρευνες αυτοαναφοράς και το ζήτημα είναι αρκετά ευαίσθητο. Ενδεχομένως, κάποιοι/ες δυσκολεύονται να δηλώσουν ότι είναι ομοφυλόφιλοι. Παρ’ όλα αυτά, όλες οι έρευνες δείχνουν ότι πρόκειται για το 3% έως το 15% του πληθυσμού. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν αποτελεί επιλογή, αλλά μάλλον συντελούν σε αυτόν πολλαπλοί γενετικοί, ορμονικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες χωρίς να γνωρίζουμε επακριβώς τον τρόπο. Τα ερευνητικά στοιχεία δείχνουν ότι ο τρόπος διαπαιδαγώγησης ή οι εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας δεν επηρεάζουν το σεξουαλικό προσανατολισμό.

Και επανέρχομαι στον αρχικό μας προβληματισμό: «Τι είδους κοινωνία θέλουμε;».

Μαδρίτη πριν λίγους μήνες: Φεύγω από ένα συνέδριο για την ψυχική υγεία για μια γρήγορη βόλτα στο κέντρο… Είναι ένα όμορφο, ζεστό απόγευμα! Ο ήλιος είναι ακόμη δυνατός. Κάθομαι σε ένα πάρκο και χαζεύω τον κόσμο. Νεαρά ζευγάρια περνούν πιασμένα χέρι-χέρι. Ζευγάρια ετερόφυλα αλλά και ομόφυλα γεμίζουν την ατμόσφαιρα με γέλια, αγκαλιές και αυτή τη ζωντάνια που έχουν τα νιάτα… Χαμογελάω νοσταλγικά… Θυμάμαι τον εαυτό μου στην ηλικία τους…

Δε ξέρω αν εκείνο το απόγευμα ήταν τυχαίο. Εγώ, όμως, είδα μια πόλη ζωντανή, πολύχρωμη όπου τα νέα παιδιά δεν ντρέπονται για αυτό που είναι, δεν κρύβονται και απολαμβάνουν τα νιάτα τους και τον έρωτα τους. Είδα έναν κόσμο συμπεριληπτικό όπου ο καθένας και η καθεμία γίνονται αποδεκτοί όπως είναι… Είδα ένα στιγμιότυπο μιας κοινωνίας που θα μπορούσε να είναι η δική μας…

Και νομίζω ότι η κοινωνία που θέλουμε είναι μια κοινωνία με ευτυχισμένους ανθρώπους. Θέλουμε μια κοινωνία, στην οποία τα παιδιά μας αν τύχει να έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό από την πλειονότητα δε θα γίνουν αντικείμενο χλευασμού και κοροϊδίας. Θέλουμε μια συμπεριληπτική κοινωνία όπου ο καθένας και η καθεμία θα μπορούν να είναι ο εαυτός τους, θα μπορούν να βγουν με τον άνθρωπο  τους, θα μπορούν να χαρούν τον έρωτα τους και τη ζωή. Και είναι ευθύνη και υποχρέωση όλων μας να φτιάξουμε μια κοινωνία όπου κανείς δε θα δέχεται διακρίσεις ή θα έχει λιγότερα δικαιώματα επειδή έχει διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό από την πλειονότητα, επειδή έχει διαφορετική καταγωγή ή διαφορετικό χρώμα, επειδή έχει κάποια αναπηρία κ.ο.κ.

Για να υπάρξει πραγματική αλλαγή, βέβαια, δεν αρκούν απλώς νομοθετικές ρυθμίσεις (αν και είναι ένα καλό πρώτο βήμα) - θέλει ουσιαστική αλλαγή νοοτροπίας… Η Ελλάδα έχει κάνει τα τελευταία χρόνια πάρα πολλά βήματα σε αυτή την κατεύθυνση. Ήδη από το 2015 έχει δοθεί η δυνατότητα για σύναψη συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, ενώ ταυτόχρονα γίνονται πάρα πολλές δράσεις που συμβάλλουν στην ορατότητα αυτού του τμήματος της κοινωνίας μας.

Και αναδιατυπώνω τον προβληματισμό μας «Γιατί το νομοσχέδιο για τον πολιτικό γάμο των ομόφυλων ζευγαριών προκαλεί τόσες αντιστάσεις;».

Το νομοσχέδιο –κατά την δική μου αντίληψη – αποτελεί ένα ακόμη θετικό βήμα που αφορά πρωτίστως στη διαμόρφωση μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας χωρίς πολίτες δύο κατηγοριών. Αφορά, επίσης, στα παιδιά που ζουν ή θα γεννηθούν στο πλαίσιο ενός τύπου οικογένειας που τώρα στερείται αδικαιολόγητα κάποια θεμελιώδη δικαιώματα  και υφίσταται διακρίσεις. Δε θίγει σε τίποτα τις οικογένειες που έχουν τη μορφή της «παραδοσιακής» οικογένειας με την οποία η κοινή γνώμη είναι πιο εξοικειωμένη.

Η αλήθεια είναι ότι έχω διαβάσει και ακούσει πολλαπλές ενστάσεις, αλλά θεωρώ ότι αντιτίθενται στην κοινή λογική.

• «Αν δοθεί η δυνατότητα γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια, τότε ποιος μας λέει ότι κάποιος δε θα ζητήσει να παντρευτεί το σκύλο του ή ακόμη και ένα βράχο;» Ο πολιτικός γάμος είναι η κρατική-κοινωνική αναγνώριση της αστικής σύμβασης -ένωσης δυο ενήλικων ανθρώπων που τους δίνει εκτός των άλλων δυνατότητα να έχουν διευκολύνσεις σε θέματα κληρονομιάς/ περιουσιακά, φορολογικά κ.α. Αυτό, λοιπόν, απαιτεί σύναψη σύμβασης μεταξύ δύο ενηλίκων ανθρώπων, άρα εκ των πραγμάτων το επιχείρημα είναι εκτός τόπου και χρόνου.
• «Η δυνατότητα τεκνοθεσίας σε ομόφυλα ζευγάρια είναι ενάντια στη φύση». Κατ’ αρχάς η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι η ομοφυλοφιλία είναι μια φυσιολογική και φυσική παραλλαγή της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Κατά δεύτερον, ο άνθρωπος δημιούργησε τον πολιτισμό και την οργανωμένη κοινωνία για να μην ζει με το νόμο της ζούγκλας και του ισχυρού και να βελτιώσει τη ζωή του. Μέσω των επιστημονικών και πολιτισμικών επιτευγμάτων έχει δοθεί η δυνατότητα για εξωσωματική γονιμοποίηση και για υιοθεσία σε ζευγάρια που με «φυσιολογικό» τρόπο δε θα μπορούσαν να αποκτήσουν παιδιά. Τότε πολλοί ιεράρχες είχαν αντιδράσει έντονα λέγοντας ότι η εξωσωματική γονιμοποίηση (τα «παιδιά του σωλήνα» όπως έλεγαν) είναι ενάντια στη φύση και στη θέληση του Θεού και αποτελεί ύβρη και αλαζονεία του ανθρώπου. Τώρα πλέον χιλιάδες παιδιά έχουν γεννηθεί με τον τρόπο αυτό, ενώ πλέον η στάση της Εκκλησίας είναι μεν πολύ επιφυλακτική αλλά όχι αρνητική. Η δυνατότητα τεκνοθεσίας είναι, επίσης, παράγωγο ακριβώς του πολιτισμού μας και γίνεται εδώ και χιλιάδες χρόνια.
• «Η θρησκεία θεωρεί την ομοφυλοφιλία ως αμαρτία». Σε ένα κοσμικό κράτος που έχει άτομα με ποικίλες θρησκευτικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις, η νομοθεσία δεν πρέπει να στηρίζεται στη θρησκεία αλλά στο σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων. Αυτή η προσέγγιση ουσιαστικά διαχώρισε το δυτικό κόσμο από τις μουσουλμανικές χώρες. Με το προωθούμενο σχέδιο νόμου αίρεται πλέον ο περιορισμός φύλου που υπήρχε για τη σύναψη μιας συγκεκριμένης δικαιοπραξίας (δηλ. του πολιτικού γάμου) και είναι καθαρά θέμα του κράτους και όχι θρησκευτικό ζήτημα.
• «Πρέπει να γίνει δημοψήφισμα για να ακουστεί η γνώμη των πολλών». Τα θέματα αυτά δεν μπορούν να κριθούν κατά πλειοψηφία γιατί αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα -πολλών ή λίγων δεν έχει σημασία. Θυμάμαι πριν λίγα χρόνια ο Σύλλογος Γονέων σε ένα σχολείο του Χαλανδρίου ψήφισε κατά πλειοψηφία ότι δεν θέλει στο σχολείο μαθητές Ρομά. Ευτυχώς, βέβαια, στις πολιτισμένες χώρες δε μπορεί να γίνεται ψηφοφορία για την καταπάτηση δικαιωμάτων.
• «Τα δικαιώματα των παιδιών πρέπει να είναι στο επίκεντρο της σκέψης μας». Σε αυτό συμφωνώ απολύτως. Όπως έχουν κατ’ επανάληψη τονίσει οι ειδικοί ψυχικής υγείας, ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονέων δεν έχει μετρήσιμες επιπτώσεις στην ποιότητα των σχέσεων γονέα-παιδιού, στην ψυχική υγεία των παιδιών ή στην κοινωνική τους προσαρμογή (βλ. https://www.kathimerini.gr/society/961410/paremvasi-55-akadimaikon-gia-tin-anadochi-kai-yiothesia-apo-omofyla-zeygaria/). Εκατοντάδες μελέτες που διεξήχθησαν τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν οδηγήσει σε συμφωνία σε ό,τι αφορά τους παράγοντες που σχετίζονται με την υγιή προσαρμογή των παιδιών και των εφήβων. Οι τρεις πιο σημαντικοί είναι: (1) η ποιότητα των σχέσεων γονέα-παιδιού, (2) η ποιότητα των σχέσεων των σημαντικών ενηλίκων στη ζωή του παιδιού ή του εφήβου (για παράδειγμα οι σχέσεις ανάμεσα στους γονείς) και (3) οι οικονομικοί και άλλοι πόροι που είναι στη διάθεση του παιδιού ή του εφήβου. Οι παράγοντες αυτοί δε σχετίζονται με το φύλο των γονέων.

Νίκος Δρόσος

Ψυχολόγος – Επικ. Καθηγητής Τμήματος κοινωνικών επιστημών και επιστημών συμπεριφοράς, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου